„Hajda. Beskid bez kitu”

Tekst i ilustracje: Maria Strzelecka
Wydawnictwo Libra PL

Historia naszego kraju wciąż jest pełna białych plam pamięci, czyli wydarzeń nieobecnych w powszechnej świadomości społecznej. Jedną z nich jest doświadczenie przesiedleń ludności polskiej, ukraińskiej, łemkowskiej czy niemieckiej po II wojnie światowej. Chociaż problematyce tej poświęca się wiele tekstów naukowych, szczególnie akcji „Wisła” z 1947 roku, do chwili obecnej nie natknąłem się na polską książkę dla młodych czytelników, której akcja osadzona byłaby w tym liminalnym chronotopie. Tę ważną lukę wypełnia „Hajda. Beskid bez kitu”, trzecia ilustrowana powieść Marii Strzeleckiej. Podobnie jak w przypadku poprzednich tomów „Beskidu”, również tutaj autorka łączy moc słów i przepięknych ilustracji, by pokazać bogactwo beskidzkiej przyrody i łemkowskiej kultury, jak również współzależności człowieka i otaczającej go natury. W warstwie tekstualnej „Hajda” to jednak książka znacznie trudniejsza i dojrzalsza niż wcześniejsze tomy, a co za tym idzie – skierowana do starszych czytelników i czytelniczek. W powojennym Beskidzie nie wiadomo, kto jest wrogiem, a kto przyjacielem. Oprócz dzikiej przyrody lasy zamieszkują ludzie, których trudno odróżnić od diabła, dlatego „[t]eraz już nikt, nawet dziecko, nie przestraszyłby się zwyczajnego diabła hasającego po beskidzkich łąkach. Ludzie okazali się od niego gorsi” (s. 12).  Strzelecka w sposób subtelny, lecz dający do myślenia, pokazuje skomplikowane relacje między Polakami, Łemkami, Ukraińcami i Sowietami, nawiązując przy tym do wielu innych ważnych wydarzeń z historii naszego regionu (takich jak zesłania na Sybir), a także skomplikowanej kwestii tożsamości etnicznej i narodowej.  Pozbawiona dydaktyzmu, uproszczeń i klisz narracyjnych „Hajda” jest powiewem świeżości w rodzimej literaturze historycznej i stanowi  znakomite zwieńczenie beskidzkiej trylogii Strzeleckiej.  

(Mateusz Świetlicki)

„Hajda. Beskid bez kitu”
Tekst i ilustracje: Maria Strzelecka
Wydawnictwo Libra PL 2023
„Hajda” to trzecia odsłona rewelacyjnego cyklu książek, których tłem i scenerią są łemkowskie
wioski w Beskidzie Niskim. Fabuła nawiązuje do „Akcji Wisła” (1945–1947) – powojennej traumy
wygnania Łemków (Rusinów) z ich beskidzkiej ojcowizny. Autorka sytuuje swoich dziecięcych bohaterów w odległym od dużych miast górskim „raju”, gdzie ludzie i natura żyli w zgodnym
sąsiedztwie, wedle odwiecznego rytmu przyrody. Dzieci cieszyły się swobodą, a ich rodzice –
mieszkańcy pogranicza – żyli skromnie i pracowicie. Do czasu. Wraz z nadejściem wojny do
beskidzkiego „edenu” wkraczają waśnie, nienawiść, wreszcie zbrodnie. Wszyscy walczą ze
wszystkimi. Nawet niechętni przemocy są do niej przymuszani. Nie ma już dobrych i złych, a
jedynie wrogie sobie plemiona, zaślepione nienawiścią i żądzą odwetu. Odłamki tych
skrytobójczych wojen niszczą także dziecięcą ufność i przyjaźnie.
Maria Strzelecka w sposób mistrzowski zsynchronizowała swoje ilustracje z miejscem i czasem,
o których mowa w książce. I tak jak tekst – zmysłowy, sensualny – przenosi nas w beskidzkie
lasy bukowe, tak barwne akwarele autorki sprawiają, że w głowie rodzą się powidoki
powojennych rosyjskich bajek z elementarzy i pisemek dla dzieci. Na wskroś realistyczne
(wedle powojennej doktryny „soc”), a jednocześnie malowane laserunkowo, pewną, zręczną
ręką, wpisywały się w styl i oczekiwania epoki – lat 40. i 50. Maria Strzelecka nadaje swoim
ilustracjom ten sam rozpoznawalny styl. Jej zwierzęta nie są disnejowskimi pluszakami – są
ciepłe i miłe w (wyobrażonym) dotyku, a zarazem dzikie, bo takimi stworzyła je natura.
Dołączone do fabuły tablice przyrodnicze z wizerunkami kwiatów i owadów (a nawet
zwierzęcych odchodów) sporządzone są równie lekko, z mistrzowską nonszalancją. Tak malują
najlepsi! (J.O.)